Veel sporters zijn in meer of mindere mate bijgelovig. Zo zet tennisser Rafael Nadal flesjes met drinken altijd op precies dezelfde manier neer, en loopt hij niet over de lijnen. De voetballer Eder Loko plast zelfs in z’n broek voor een wedstrijd. Nadat hij dat een keer “noodgedwongen” had gedaan, scoorde hij na 30 seconden. Dat kon toch geen toeval zijn?
Statistiek kan wat zeggen over een verband, maar niet over oorzaak en gevolg. Als er veel zonneschermen uit zijn, eten mensen meer ijsjes. Maar dat komt niet door de zonneschermen, maar door het mooie weer. Als je maar lang genoeg zoekt, kan je zelfs de meest bizarre verbanden tegenkomen, zoals tussen “de leeftijd van Miss America” en “moorden met hete objecten”. Een mooi overzicht is hier te vinden.
Onze hersenen kunnen maar moeilijk omgaan met statistiek. Er gaan twee dingen mis. We concluderen te snel dat er een verband is, en als er een verband is, gaan we ten onrechte uit van oorzaak en gevolg.
Het eerste is te zien bij Eder Loko. Een verband kan pas worden aangetoond als hij bijvoorbeeld 100 keer wel en 100 keer niet in z’n broek plast voor een wedstrijd. Als hij dan significant vaker scoort als hij in z’n broek plast, is er een verband.Het tweede wordt bijna aandoenlijk mooi geïllustreerd door de cargo cultus. Inheemse bewoners van Melanesië zagen na de Tweede Wereldoorlog dat Japanners en geallieerden landingsbanen aanlegden, en rondliepen in militaire kleding. En even later landden er vliegtuigen met luxegoederen zoals Coca Cola en kleding, wat ze “cargo” noemden. Ze gingen er vanuit dat als ze zelf landingsbanen aan gingen leggen van stro, en rond gingen lopen in dezelfde kleding, er vanzelf vliegtuigen zouden landen en ze rijkdom zouden vergaren. Dit filmpje laat dat mooi zien.
Vaak is er natuurlijk wel sprake van oorzaak en gevolg. Als de hemel heel donker is, kun je maar beter schuilen voor de regen die waarschijnlijk gaat komen. En als twee stamgenoten duizenden jaren geleden ziek werden na het eten van bepaalde bessen, kon je ze maar beter niet eten. Evolutionair is het voordeliger om af en toe ten onrechte uit te gaan van oorzaak en gevolg, dan belangrijke relaties over het hoofd te zien. Dus blijven we voorlopig waarschijnlijk lijnen mijden op het tennisveld, en tentamens maken met onze gelukspen.
Bron: David Hand: Het onwaarschijnlijkheidsprincipe